İŞÇİYE ELDEN ÖDEME YAPILMASI

İşçiye elden ödeme yapılması yani işçinin maaşının bir kısmının elden, bir kısmının ise bankadan yatırılması yahut maaşın tamamının elden verilmesi durumlarında sigorta primlerinin gerçek ücretin altında gösterilerek ödenmesi durumunda bir çok hukuki sorun ile karşılanabilir. Bu, hukuka aykırı bir uygulama olmakla birlikte işçi açısından ciddi hak kayıplarına neden olmaktadır. 21 Mayıs 2016 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan ve Ücret, Prim, İkramiye ve Bu Nitelikteki Her Türlü İstihkakın Bankalar Aracılığıyla Ödenmesine Dair Yönetmelik‘te yapılan değişiklikle birlikte işyerinde 5 ve üstünde işçi çalıştıran işverenlerin işçi ücretlerini ve diğer ödemelerini banka aracılığıyla yapması zorunda hale getirilmiştir. İşçiye elden ödeme yapılması durumunda işveren;

İşverenin elden ücret ödediği her bir ay için işyerine iki asgari ücret tutarından idari para cezası uygulanacak,

Durum denetim sonucu tespit edilmesi halinde ücret bordroları ve işletmenin tutmuş olduğu yevmiye defteri geçersiz sayılacak ve her bir geçersizlik hali için işyerine yarım asgari ücret tutarında (12 asgari ücret tutarını geçemez) idari para cezası uygulanacak,

İşçilere elden ödeme yapıldığının tespit edildiği yıllar için işyerinin almış olduğu “Asgari Ücret Desteği” iptal edilecek ve ilgili tutarlar yasal faizi ile SGK’ya geri iade edilecek,

İşveren, eksik bildirdiği prim ve vergileri gecikme zammı ile birlikte ilgili Kurumlara ödemek zorunda kalacak,

Nakit olarak ödenen ücretin ödenmediği iddiası sonrası çalışana yeniden ücret ödenmesi söz konusu olabilecektir.

İşçiye elden ödeme yapılması ve bu durum neticesinde gelişen hadiseler, yargılamaya sıklıkla konu olabilen durumları teşkil eder. İşveren-işçi arasında zaman zaman karşılaşılan ve yargıya taşınan bu uyuşmazlıklarda tarafların hak ve yükümlülüklerini iyi bilmesi, son derece ciddi önem arz etmektedir.

Yazımızda işçiye elden ödeme yapılması durumunun hangi şartlarda hukuka uygun kabul edilip hangi şartlarda ihlalin söz konusu olacağı, bu konuya ilişkin gerçekleştirilen bir ihlal karşısında tarafların nasıl hareket etmesi gerektiği ve yargısal sürecin olası seyri hakkında bilgilendirmelerde bulunduk. Uygulamada kendine sıklıkla yer bulan bu konuyu dikkatle okumanız, faydanıza olacaktır.

İŞÇİYE ELDEN ÖDEME YAPILMASI HAKLI FESİH NEDENİ Mİ?

Yukarıda açıkladığımız gibi, beş çalışanın olması halinde işçiye elden ödeme yapılamaz. Buna rağmen işveren yine de elden ödeme yapıyorsa, bu haklı fesih nedeni oluşturur. İş Kanununun 24 üncü maddesinde belli durumlarda işçiye, sözleşmeyi tek taraflı olarak fesih etme hakkı verilmiştir. Bu durumlardan biri, anılan maddenin b fıkrasının (e) bendinde düzenlenen “İşveren tarafından işçinin hak ettiği ücretinin kanun hükümlerine ya da sözleşme koşullarına uygun olarak hesaplanmaması veya ödenmemesi” durumudur.

Bu hükme dayanarak işçi, haklı nedenle derhal sözleşmeyi fesih etme hakkına sahiptir. Bu şekilde haklı nedenle iş sözleşmesini fesheden işçi, diğer koşulların da gerçekleşmesiyle birlikte kıdem tazminatına hak kazanır. Ayrıca varsa diğer yan haklarını da işverenden talep edebilir (fazla mesai alacağı, UBGT alacağı, yıllık ücretli izin alacağı vs.).

İŞÇİYE ELDEN ÖDEME YAPILMASI NE ANLAMA GELİR?

İşverenin normal şartlarda işçisine ücretini banka üzerinden ödemesi gerektiği halde bunu tercih etmeyip tamamen veya kısmen ücreti elden direkt işçiye vermesi durumu, işçiye elden ödeme yapılmasını ifade eder. İşverenlerin bu tavrı, işçi bakımından çeşitli alanlarda birtakım mağduriyetler doğurur ki bunlar yazımızın devamında yer almaktadır.

İş hukuku ve sigorta hukuku kapsamına giren bu konuya ilişkin, zikredilen hukuki alanların mevzuatı uygulama alanı bulacaktır. Özelinde ise “Ücret, Prim, İkramiye ve Bu Nitelikteki Her Türlü İstihkakın Bankalar Aracılığıyla Ödenmesine Dair Yönetmelik” hukuki anlamda bu konuya kaynak teşkil edecektir. Fakat belirtmek gerekir ki yargılama sürecinde devreye mutlaka hakim olunması gereken usul kuralları ve Yargıtay içtihatları da girecek ve böylelikle somut uyuşmazlığı ilgilendiren hukuki alan oldukça genişleyecektir.

ÖNEMLİ: İş ve sigorta hukukunu ilgilendiren bu alanlarda yer alan hükümlerin teknik ve detaylı bir boyutu vardır. Kişilerin iddia ve savunmalarını etkin kılan temel unsurun da bu detaylara hakimiyet oranı olduğunu ifade etmekte fayda vardır. Dolayısıyla, hukuki sürecin herhangi bir hata yahut ihmal yaşanmadan ilerletilebilmesi adına; İstanbul ve çevresinde İstanbul iş hukuku avukatından, Ankara ve çevresinde ise Ankara iş hukuku avukatından hukuki yardım almak ciddi önem arz eder.

İŞÇİYE ELDEN ÜCRET VERİLEBİLEN VE VERİLEMEYEN DURUMLAR

Yukarıda zikredilen yönetmelik çerçevesinde m. 10 hükmünde, işçiye ücretin elden verilemeyeceği ve banka aracılığıyla ödenmesinin zorunlu olduğu durumlar ifade edilmiştir. Söz konusu hükme göre, iş yerlerinde yahut işletmelerinde İş Kanunu uygulanan işveren, Türkiye genelinde en az 5 işçi çalıştırıyorsa söz konusu ücret ve her türlü ödemeyi bankalar aracılığıyla yapmalıdır. İşçiye elden ödeme yapılması suretiyle işçinin ücreti veya herhangi bir yan hakkının ödenebilmesi mümkün değildir.

Bu kapsamda, söz konusu şartların taşınmadığı durumlarda işçiye elden ücret verilme imkanının olduğu söylenebilir. Mesela işverenin Türkiye genelinde 5 kişiden daha az sayıda işçisi çalışıyorsa bunlara ücretlerinin elden verilmesi mevzuata aykırılık teşkil etmeyecektir. Dolayısıyla işveren de bu eyleminden ötürü herhangi bir yaptırıma uğramayacaktır.

İŞÇİYE ÜCRETİN BİR KISMI ELDEN BİR KISMI BANKADAN ÖDENEBİLİR Mİ?

Uygulamada genelde işverenlerce teklif edilen bu yöntem, esasında işçiler için uzun vadede aleyhe olabilecek niteliktedir. İşverenler asgari ücretin üzerinde olan ücret tekliflerini işçilere sunmakta fakat söz konusu ücretin belirli bir kısmını elden ödemeyi vaat etmektedir. Bu durum kimi işçilere ilk etapta cazip gelmekte fakat uzun vadede çeşitli mağduriyetlere yol açmaktadır.

Öncelikle belirtmek gerekir ki işverenin işçiye elden ödeme yapması bakımından mevzuatın müsaade ettiği bir durum söz konusu değilse işveren ücretin en ufak bir kısmını dahi elden ödeme şansına sahip değildir. Dolayısıyla, işçiye karşı hem ücret hem de diğer her türlü ödeme tamamıyla elden yapılmalıdır, kısmi bir elden ödeme hukuka aykırılık teşkil edecektir.

ÜCRETİ ELDEN ÖDENEN İŞÇİNİN MAĞDURİYETİ

Bir işçinin ücretinin normal şartlarda banka aracılığıyla ödenmesi gerekiyor fakat işveren bu ücreti işçisine tamamen veya kısmen elden veriyorsa işçi ilk etapta değişik bir durumun söz konusu olmadığı düşünülebilir. Fakat uzun vadede, bilhassa sigorta ve sosyal haklar bakımından bu durum, işçinin ciddi anlamda aleyhine dönecek ve ilgili işçiyi de ileride mağdur edecektir. Çünkü işçinin sigorta primi de ilgili kuruma eksik bildirilmiştir. Bu nedenle işçiye elden ödeme yapılması, işçinin lehine değil aleyhine bir durum teşkil eder.

Bunlara ilişkin ifade edilmesi gereken temel örnekler ise aşağıda liste halinde sıralanmıştır. Bunlar, işçiye elden ödeme yapılmasının olumsuz neticelerinden bazılarını ifade etmektedir.

İşçi vefat ettikten sonra mirasçılarının alacağı ölüm geliri yahut ölüm aylığı, normal şartlarda alınacak miktardan daha az olacaktır.

İşçinin ihbar tazminatı, kıdem tazminatı ve yıllık izin ücreti miktarı normalde olması gerekenden daha az olacaktır.

İşçi için ileri yıllarda alacağı yaşlılık aylığının daha düşük miktarda olması söz konusu olacaktır.

İşçi için söz konusu olabilecek işsizlik ödeneği ve kısa çalışma ödeneği normalden daha az miktarda olacaktır.

İş kazası, analık, hastalık ve meslek hastalığı gibi durumlarda yaşanabilecek iş göremezlik halleri söz konusu olursa bu durumlarda alınabilecek gelirler normalden az olacaktır.

ÜCRETİN ELDEN ÖDENMESİ NEDENİYLE HAKLI FESİH YAPILABİLİR Mİ?

İşçiye çalışma ücreti ve her türlü diğer yan ücretin ödenmesi bakımından yukarıda zikredilen beş kişi şartının varlığı halinde, işçiye elden ödeme yapılması söz konusu olmayacaktır. Böyle bir zorunluluğun varlığına rağmen eğer işveren ödemeyi elden yapıyorsa bu durum artık işçi için haklı nedenle derhal fesih nedeni olacaktır.

İş sözleşmesini; işverenin ücreti banka aracılığıyla ödemesi gerekirken elden ödemesi yüzünden haklı nedenle fesheden işçi, diğer şartların da varlığı halinde kıdem tazminatına hak kazanacaktır. Bunun yanında, mevcut olabilecek çeşitli yan haklarını da (yıllık izin, fazla çalışma ücreti vs.) işverene karşı ileri sürebilecektir.

KENDİSİNE ELDEN ÖDEME YAPILAN İŞÇİ NE YAPABİLİR?

Eğer bir işçinin ücreti normal şartlarda banka aracılığıyla ödenmesi gerektiği halde, işçiye elden ödeme yapılması söz konusu olmuş ve böylelikle işçinin sosyal hakları ileriye dönük biçimde zedelenmişse bunu öğrenen işçinin ne yapabileceği son derece önem arz eden bir husustur.

Bu noktada işçinin başvurabileceği iki yol gözükmektedir. Öncelikle işçi, gerekli idari mercilere söz konusu durumu bildirebilir ki bu şikayeti doğrudan Çalışma Bakanlığına bağlı olan birimlere yapabileceği gibi ALO 170 hattı üzerinden de yapabilir.

Ücreti elden ödendiği için sosyal hakları bakımından primleri eksik yatırılmış olan işçi, bunu fark ettikten sonra hizmet tespit davası açarak o güne kadar eksik yatırılmış bulunan primlerinin tamamlanmasını ve maĞduriyetinin giderilmesini sağlayabilir. Bu konuda “hizmet tespit davası” yazımızı okuyabilirsiniz.

Bunun haricinde, kıdem ihbar ve diğer işçilik alacakları davası aşamasında tanık, emsal ücret araştırması vb. ispat araçları ile işçi gerçek ücretini ispat edebilir. Bu durumda tazminatlar bankadan yatan tutar üzerinden değil gerçek maaş üzerinden ödenecektir.

Bu noktada, alanında uzman bir iş avukatının hukuki yardımı da ciddi önem arz eder. Böylelikle işçiye elden ödeme yapılması nedeniyle yaşanan mağduriyet de giderilebilecektir.

İŞÇİYE ELDEN ÜCRET ÖDEYEN İŞVERENİN SORUMLULUĞU

Mevzuatta aranan yasal şartlar çerçevesinde işveren, işçilerine ücretlerini banka aracılığıyla ödemek durumunda olmasına rağmen elden ücret ödüyorsa birtakım yaptırımlar söz konusu olacaktır. Burada hem işçinin hem de kamunun zarara uğratılması söz konusudur. Bu kapsamda meydana gelecek ihlaller için öngörülen idari yaptırımları belirtmekte fayda vardır.

İşverenin banka aracılığıyla ücret ödemesi yapması gerekirken tamamen veya kısmen işçiye elden ödeme yapılması söz konusu olan her bir ay için iki asgari ücret tutarınca idari para cezası Sosyal Güvenlik Kurumunca uygulanacaktır.

İşveren, o güne kadar eksik bildirmiş olduğu primler ile vergileri, söz konusu kurumlara gecikme zammı da dikkate alınarak ödeyecektir.

Eğer söz konusu durum, yapılan bir denetim neticesinde tespit edilirse ücret bordroları ile yevmiye defteri geçersiz sayılacaktır. Bu geçersizlik hallerinden her biri için yarım asgari ücret tutarında idari para cezası uygulanır. Bu ceza, on iki asgari ücretin tutarını geçemez.

ÜCRETİ ELDEN ALAN İŞÇİNİN DURUMU İSPATI

İşçiye elden ödeme yapılması durumu, ispatı kolay olmamakla birlikte doğru ve yerinde hukuki enstrümanlar kullanılmak suretiyle dillendirilebilir.

Öncelikle en büyük ispat durumu olan tanık ifadelerinin önemini belirtmekte fayda vardır. Bunun dışında işçinin gerçek ücretini gösteren bir belge mevcutsa bu da ciddi önem arz eder. Bunların yanında, işçinin çalıştığı pozisyon ve bunun emsal ücretleri de işçinin elden ücret aldığına dair mahkemeyi ikna edici nitelik arz edebilir. Emsal ücret, ilgili sendika vasıtasıyla talep edilebilir.

İŞÇİYE ELDEN ÖDEME YAPILMASININ OLUMSUZ YANLARI

Uygulamada bazı işverenlerin maliyetlerden kaçınmak için çalıştırdığı işçinin ücretini bir kısmını banka hesabına yatırılırken bir kısmını ise nakit olarak ödemektedir. Çalışan açısından eline geçen ücret değişmemekte ise de işçinin sigorta primi eksik bildirilmiş olduğundan;

• Hastalık, analık iş kazası ve meslek hastalığı hallerinde alacağı geçici ya da sürekli iş göremezlik gelirleri,
• İşsizlik ödeneği ve kısa çalışma ödeneği gibi destekler,
• Yaşlılık aylığı,
• Kıdem tazminatı, ihbar tazminatı ve yıllık izin ücreti,
• Vefat etmesi halinde hak sahiplerine bağlanacak ölüm geliri veya ölüm aylığı,
• hak etmiş olduğu ücretten daha az olacaktır.

Kamu kurumlarınca yapılacak denetimlerde ya da işçi tarafından açılacak alacak/tespit davalarında çalışanların ücretlerinin gerçek ücret üzerinden bildirilmediğinin tespit edilmesi halinde ise,

İşverenin elden ücret ödediği her bir ay için işyerine iki asgari ücret tutarından idari para cezası uygulanacak,

Durum denetim sonucu tespit edilmesi halinde ücret bordroları ve işletmenin tutmuş olduğu yevmiye defteri geçersiz sayılacak ve her bir geçersizlik hali için işyerine yarım asgari ücret tutarında (12 asgari ücret tutarını geçemez) idari para cezası uygulanacak,

İşçilere elden ödeme yapıldığının tespit edildiği yıllar için işyerinin almış olduğu “Asgari Ücret Desteği” iptal edilecek ve ilgili tutarlar yasal faizi ile SGK’ya geri iade edilecek,

İşveren, eksik bildirdiği prim ve vergileri gecikme zammı ile birlikte ilgili Kurumlara ödemek zorunda kalacak,

Nakit olarak ödenen ücretin ödenmediği iddiası sonrası çalışana yeniden ücret ödenmesi söz konusu olabilecektir.

Bu sonuçlar göz önüne alındığında ücretin elden ödenmesi işçi açısından önemli hak kayıplarına sebebiyet verirken işveren açısından da ciddi risk oluşturmaktadır.

İŞÇİYE ELDEN ÖDEME YAPILABİLEN VE YAPILAMAYAN HALLER

Bu konuda temel kurallar, “Ücret, Prim, İkramiye ve Bu Nitelikteki Her Türlü İstihkakın Bankalar Aracılığıyla Ödenmesine Dair Yönetmelik’te düzenlenmiştir. İşçiye ücretin banka üzerinden ödenmesinin mecburi olduğu durumlar, bu yönetmeliğin 10. Maddesinde yer alır. Bu madde uyarınca, işyerlerinde veya işletmelerinde İş Kanunu’na tabi olan işveren, ülke genelinde beş ve daha fazla işçi çalıştırıyorsa, işçiye ücretini ve diğer ödemeleri banka üzerinden yapmak zorundadır.

Bu durumdaki bir işveren, işçiye ücretini veya başka bir hakkını elden ödeyemez. Buna göre koşulları yoksa, işçiye elden ödeme olanağı vardır. Yani, işveren ülke genelinde beşten daha az işçi çalıştırıyorsa, işçilerine elden ödeme yapması, yönetmeliğe uygundur. İşveren bundan dolayı hiçbir bir yaptırıma uğramaz.

Kanun gereği işveren, işçilerine ücretlerini banka aracılığıyla ödemek durumunda olmasına rağmen elden ücret ödüyorsa birtakım yaptırımlar söz konusu olacaktır. Burada hem işçinin hem de kamunun zarara uğratılması söz konusudur. Bu kapsamda meydana gelecek ihlaller için öngörülen idari yaptırımları belirtmekte fayda vardır.

İşverenin banka aracılığıyla ücret ödemesi yapması gerekirken tamamen veya kısmen işçiye elden ödeme yapılması söz konusu olan her bir ay için iki asgari ücret tutarınca idari para cezası Sosyal Güvenlik Kurumunca uygulanacaktır.

İşveren, o güne kadar eksik bildirmiş olduğu primler ile vergileri, söz konusu kurumlara gecikme zammı da dikkate alınarak ödeyecektir.

Eğer söz konusu durum, yapılan bir denetim neticesinde tespit edilirse ücret bordroları ile yevmiye defteri geçersiz sayılacaktır. Bu geçersizlik hallerinden her biri için yarım asgari ücret tutarında idari para cezası uygulanır. Bu ceza, on iki asgari ücretin tutarını geçemez.

İŞÇİYE ELDEN ÖDEME YAPILMASI KONUSUNDA SIK SORULAN SORULAR

İşçiye elden ödeme yapılması konusu, işçi ve işverenlerce uygulamada merak konusu olan hususlardan biridir. Söz konusu alana dair merak edilenleri avukatımız aşağıda yanıtlandırmıştır.

İŞÇİYE ÜCRETİ KISMEN ELDEN VERİLEBİLİR Mİ?

Hayır. İşverenin işçiye elden ücret vermesine imkan tanıyan Kanuni şartlar söz konusu değilse işveren işçinin ücretinin tamamını banka aracılığıyla vermek zorundadır. İşçiye elden ödeme yapılması kısmen de olsa mümkün değildir.

İŞÇİYE ELDEN ÖDEME YAPILMASI MÜMKÜN MÜDÜR?

İşverenin Türkiye’de 5 ve daha fazla işçisi bulunuyorsa işçiye elden ödeme yapılması mümkün değildir. Daha az sayıda bulunması durumunda ise ücretin elden verilmesinin önünde hukuki bir engel yoktur.

ELDEN ÜCRET ALAN İŞÇİ NE YAPABİLİR?

Normal şartlarda banka aracılığıyla ücret alması gerekirken ücretini elden alan işçi ALO 170 hattını kullanarak veya Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının yerel birimlerine müracaat ederek durumu bildirebilir.

ÜCRETİ ELDEN ÖDENEN İŞÇİNİN DEZAVANTAJI NEDİR?

Böyle bir durumda olan işçinin kısa vadede bir mağduriyeti olmasa da sosyal güvenliğe ilişkin hakları ve kıdem ile ihbar tazminatları bakımından ciddi mağduriyetleri söz konusu olacaktır. Buralarda elden verilen ücretler baz alınmayacaktır.

İŞÇİ KABUL EDERSE ELDEN ÖDEME YAPILABİLİR Mİ?

Hayır. İşçinin elden ödeme yapılması yalnızca işçiyi değil kamuyu da mağdur eden bir eylemdir. Vergi ve sigorta primleri bakımından ihlal teşkil eden bu durumu, işçinin rızası hukuka uygun kılmayacaktır.

ELDEN ÖDEME YAPAN İŞVERENİN SORUMLULUĞU NEDİR?

İşveren, o güne kadar normal şartlarda ödemesi gerektiği halde ödemediği tüm tutarları faizleriyle birlikte ödeyecek, bunun yanında idari para cezalarına da çarptırılacaktır.

HİZMET TESPİT DAVASI HANGİ MAHKEMEDE AÇILIR?

Hizmet tespit davası için görevli mahkeme iş mahkemesidir. Yetkili mahkeme ise, davalının yerleşim yeri ve işçinin iş yerinin bulunduğu yer mahkemeleridir.

İŞÇİYE ELDEN ÖDEME YAPILMASI MÜMKÜN MÜ?

Türkiye genelinde en az beş (beş dahil) işçi çalıştıran işverenlerin ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her türlü istihkakın, “Ücret, Prim, İkramiye ve Bu Nitelikteki Her Türlü İstihkakın Bankalar Aracılığıyla Ödenmesine Dair Yönetmelik” uyarınca banka aracılığıyla ödenmesi zorunludur.