FAZLA MESAİ VE FAZLA ÇALIŞMA NEDİR ?

İş Kanunu’na göre bir işçinin haftalık normal Çalışma süresi en fazla 45 saattir. Ancak bazı durumlarda 45 saati aşan Çalışmaların yapılması gerekebilir. Böyle durumlarda kanunda yazılan koşullar Çerçevesinde haftalık 45 saati aşan Çalışmalara fazla Çalışma denir.

Aksi kararlaştırılmamışsa bu 45 saatlik süre haftanın Çalışılan günlerine eşit olarak paylaştırılır. Taraflara sözleşme ile haftalık Çalışma saatini günlere dağıtma serbestisi tanınmıştır. Ancak günlük 11 saat Çalışma sınırının ve/veya gece 7,5 saat sınırının aşılmaması gerekmektedir. Bu hallerde sonraki Çalışma Dönemlerinde işçi daha az Çalıştırılarak yine toplam Çalışma süresi normal süreyi geçememek koşulu ile denkleştirme yapılabilir. Ancak denkleştirme 2 aylık süre içine yapılmalıdır. Çünkü Yargıtay’a göre bu 11 ve 7,5 saatlik Çalışmaların aşılması durumunda da fazla Çalışma oluşacaktır.

FAZLA ÇALIŞMA (MESAİ) ÜCRETİ İSPAT

Fazla çalıştığını iddia eden işçi, fazla mesai iddiasını ispat etmek zorundadır. İşçi fazla çalışma iddiasını yazılı belgelerle ispat edebileceği gibi yazılı belge olmaması durumunda iddiasını tanık beyanlarıyla da ispat edebilir.

Fazla çalışma yaptığını iddia eden işçi bu iddiasını ispatla yükümlüdür. İşçinin imzasını taşıyan bordro sahteliği ispat edilinceye kadar kesin delil niteliğindedir. İmzalı bordroda görünen fazla çalışma alacağının ödendiği kabul edilir. İşyeri kayıtları, iş yerine giriş çıkışları gösteren belgeler, işyeri iç yazışmaları delil niteliğindedir. Bununla birlikte yazılı belge olmaması durumunda tarafların tanık göstererek sonuca gidebileceği kabul edilir.

İmzalı ücret bordrolarında fazla çalışma ücreti ödendiği anlaşılıyorsa, işçi tarafından gerçekte daha fazla çalışma yaptığının ileri sürülmesi mümkün değildir. Ancak işçinin fazla çalışma alacağının daha fazla olduğu yönünde ihtirazi kaydının bulunması durumunda fazla çalışmanın ispatı her türlü delille yapılabilir. Bunun aksi durumunda ise ancak yazılı delille fazla çalışma alacağı ispatlanabilir.

FAZLA ÇALIŞMA / FAZLA SÜRELİ ÇALIŞMA FARKI

Normal Çalışma saati haftalık en fazla 45 saattir. Ancak taraflar sözleşme ile haftalık Çalışma saatini 45 saatin altında belirleyebilirler. Bu durumlarda haftalık Çalışma süresini aşan ve kırk beş saate kadar yapılan Çalışmalar fazla süreli Çalışma olarak adlandırılır.

FAZLA MESAİNİN KOŞULLARI NELERDİR?

*ülkenin genel yaraları yahut işin niteliği veya üretimin artırılması gibi nedenlerle fazla Çalışma yapılabilir.

*İŞÇİNİN ONAYI: Fazla Çalışma ve fazla sürelerle Çalışma yaptırmak için Çalışanın yazılı onayının alınması gerekir. Bu onayın yazılı olması ve işçinin Özlük dosyasında saklanması gereklidir. Çalışan onay vermedi ise, işçi fazla Çalışma yapmaya zorlanamaz. Ancak bu onayı vermesine rağmen, yasal sınırı aşmayan fazla Çalışmaya gelmemesi devamsızlık kapsamında sayılır. Zorunlu nedenlerle veya olağanüstü durumlarda yapılan fazla Çalışma ve fazla sürelerle Çalışma için Çalışanın onayı gerekli değildir.

*AZAMİ Süre : Fazla Çalışma sürelerinin toplamı 1 yılda 270 saatten fazla olamaz. Burada amaÇ işçiyi korumaktır.

* YASAK BULUNMAMASI : Bazı işlerde fazla Çalışma yapılması yasaklanmıştır. Sağlık kuralları bakımından günde ancak 7,5 saat ve daha az Çalışılması gereken işlerde, gece sayılan gün döneminde yürütülen işlerde, maden ocakları, kablo döşemesi, kanalizasyon, tünel inşaatı gibi işlerin yer ve su altında yapılanlarında fazla Çalışma yaptırılamaz. Ayrıca 18 yaşını doldurmamış Çalışanlara, hamile ve emzirme izni kullanan Çalışanlara fazla Çalışma yaptırılamaz. Sağlığının fazla Çalışma yapmaya elvermediğini, işyeri hekimi veya SGK hekiminin, raporu ile belgelemesi halinde Çalışana fazla Çalışma yaptırılamaz.

FAZLA ÇALIŞMA (MESAİ) ÜCRETİ HESAPLAMA

Normal haftalık çalışma süresi 45 saattir; ancak, işçi ile işveren arasında normal çalışma süresinin daha az olabileceği, yani 45 saatten daha az çalışma süresi de kararlaştırılabilir. Mesela, normal çalışma süresi 40 saat kararlaştırılmışsa 40 ile 45 saat arasında geçen süre olan 5 saat, fazla çalışma süresi olarak kabul edilir. Bu durumda haftalık 45 saat aşılmamış olsa da 40 saatin üzerindeki fazla sürelerle çalışma, saat ücretinin %25 fazlasıyla ödenir.

Günlük çalışma süresi, 11 saat ile sınırlıdır. 11 saati aşan çalışmalar, haftalık 45 saati aşmasa da, gün bazında fazla çalışma sayılır. Bunun yanında işçilerin gece çalışmaları günde 7,5 saati geçemez. Gece çalışmalarında haftalık 45 saat olan yasal çalışma sınırı aşılmamış olsa da günde 7,5 saati aşan gece çalışmaları için fazla çalışma ücreti ödenir.

Sağlık kuralları bakımından günde en fazla 7,5 saat veya daha az çalışılması gereken işlerde bu süreyi aşan çalışma süreleri ve 7,5 saatten az çalışılması gereken işlerde de söz konusu günlük çalışma sürelerini aşan çalışmalar fazla çalışma niteliğindedir. Sözü edilen çalışmalarda haftalık 45 saat olan yasal sürenin aşılmamış olmasının önemi yoktur. Başka bir deyişle bu çalışmalar haftalık değil günlük olarak hesaplanır.

Fazla çalışmaların uzun bir süre için hesaplanması ve miktarının yüksek çıkması durumunda hakkaniyet indirimi yapılır. Genel olarak hakkaniyet indirimi %30 olarak kabul edilmektedir. Bununla birlikte fazla çalışmanın tanık anlatımları yerine yazılı belgelere ve işveren kayıtlarına dayanması durumunda hakkaniyet indirimi yapılmadan hesaplama yapılır. Hakkaniyet indirimi üzerinden davalı lehine yargılama giderlerine hükmedilemez.

4857 sayılı İş Kanunu md.41 uyarınca fazla sürelerle çalışma ücretinin %25, fazla çalışma(mesai) ücretinin %50 zamlı ödenmesi gerekir. Uygulamada fazla çalışma ücretinin aylık ücrete dahil olduğu durumlar söz konusu olabilmektedir. Bu durumda yıllık 270 saatle sınırlı fazla çalışma kabul edilmektedir.270 saatin aşılması durumunda mesela, 330 saat çalışma varsa 60 saat aylık ücret dışında fazla çalışma olarak ücretlendirilmektedir. Söz konusu 270 saat bütün olarak değil 12 aya bölünerek yani aylık 22,5 saat formülüyle değerlendirilmektedir. İşveren bu 270 saatlik aylık ücret içerisinde değerlendirdiği süreleri yılın belli aylarına istediği şekilde dağıtamaz; yalnızca her aya eşit bir şekilde pay ederek uygulayabilir. Bu durumda 270 saat tamamlanmasa da aylık 22,5 saati aşan çalışmalar fazla çalışma olarak kabul edilir.

Ara dinlenme süreleri, fazla çalışma sürelerinden indirilerek hesaplama yapılır.

Çalışma süresinin hesaplanmasında işçinin sürekli çalışıp çalışmamasının önemi bulunmamaktadır. İşçinin, işverenin emri altında bulunduğu ve çıkacak işi yapmaya hazır olarak beklediği zaman dilimleri de çalışma sürelerinden sayılır. İş Kanunun 66. Maddesine göre;

a) Madenlerde, taşocaklarında yahut her ne şekilde olursa olsun yeraltında veya su altında çalışılacak işlerde işçilerin kuyulara, dehlizlere veya asıl çalışma yerlerine inmeleri veya girmeleri ve bu yerlerden çıkmaları için gereken süreler.

b) İşçilerin işveren tarafından işyerlerinden başka bir yerde çalıştırılmak üzere gönderilmeleri halinde yolda geçen süreler.

c) İşçinin işinde ve her an iş görmeye hazır bir halde bulunmakla beraber çalıştırılmaksızın ve çıkacak işi bekleyerek boş geçirdiği süreler.

d) İşçinin işveren tarafından başka bir yere gönderilmesi veya işveren evinde veya bürosunda yahut işverenle ilgili herhangi bir yerde meşgul edilmesi suretiyle asıl işini yapmaksızın geçirdiği süreler.

e) Çocuk emziren kadın işçilerin çocuklarına süt vermeleri için belirtilecek süreler.

f) Demiryolları, karayolları ve köprülerin yapılması, korunması ya da onarım ve tadili gibi, işçilerin yerleşim yerlerinden uzak bir mesafede bulunan işyerlerine hep birlikte getirilip götürülmeleri gereken her türlü işlerde bunların toplu ve düzenli bir şekilde götürülüp getirilmeleri esnasında geçen süreler çalışma süresi olarak kabul edilir.

Dolayısıyla fazla çalışma sürelerinin hesaplanmasında yukarıda belirtilen durumlarda göz önünde bulundurulması gerekir.

FAZLA ÇALIŞMA TÜRLERİ

Olağan Nedenlerle Fazla Çalışma : Normal nedenlerle yapılan fazla Çalışmadır.

Zorunlu Nedenlerle Fazla Çalışma : İşyerinin zor durumu normal şartlara dönene kadar yapılan fazla Çalışmadır. 270 saatlik sınır uygulanmaz.

Olağanüstü Nedenlerle Fazla Çalışma :ülke savunması ve ihtiyacı için yapılan fazla Çalışmadır. Bakanlar kurulu karar verir.

FAZLA ÇALIŞMA NASIL ISPATLANIR

Fazla Çalışma yaptığını iddia eden taraf, bunu ispatlamak zorundadır. İşçi fazla Çalışmayı işyeri kayıtları, işyerine giriş Çıkışı gÖsteren belgeler, kart sistemleri, işyeri yazışmaları, iş programları ve tanık ile ispatlayabilir. ücret bordroları imzalı ise ve Çalışan Ödemeyi Çekince ileri sürmeksizin kabul ederse, fazla Çalışma sadece yazılı delil ile ispat edilebilir.

FAZLA MESAİ KARŞILIĞI VE SONUÇLARI

Fazla Çalışmalarda işçinin normal saat başı ücretinin yüzde elli fazlası Ödenecektir.

Fazla sürelerle Çalışmada ise işçinin normal saat başına düşen ücretinin yüzde 25 fazlasının Ödenmesi gerekmektedir.

Çalışma süresi ve fazla Çalışma belirlenirken, ara dinlenmelerinin Çalışma süresinden düşülerek fiili Çalışmanın belirlenmesi gerekir.

 SERBEST ZAMAN VERİLMESİ

Çalışan fazla Çalışma veya fazla sürelerle Çalışma karşılığı olarak zamlı ücret yerine, fazla Çalıştığı her saat karşılığında bir saat otuz dakikayı, fazla sürelerle Çalıştığı her saat karşılığında bir saat on beş dakikayı serbest zaman olarak kullanabilir.

Ancak serbest zaman kullanımı Çalışanın talebine bağlıdır, fazla Çalışma yaptıran işveren fazla Çalışma ücretinin karşılığını tek taraflı olarak serbest zaman kullanımına dönüştüremeyecektir. Ayrıca serbest zamanın fazla Çalışmanın gerçekleşmesini takip eden altı ay içinde, Çalışma sürelerinde ve ücretin de kesinti olmadan Çalışana kullandırılması gerekmektedir.

FAZLA ÇALIŞMA ALACAĞINDA ZAMANAŞIMI SÜRESİ

Fazla Çalışma ücreti alacağı, beş yıllık zaman aşımına tabidir. Zamanaşımı fazla Çalışma ücretine hak kazanıldığı tarihten itibaren işlemeye başlar.

FAZLA MESAİ (ÇALIŞMA) YAPTIRILAMAYACAK İŞÇİLER

İş Kanununa İlişkin Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliğinin 8. maddesine göre;

18 yaşını doldurmamış işçiler

Onayları olsa bile sağlık nedeniyle fazla çalışma yapamayacak işçiler,

Gebe, yeni doğum yapmış ve çocuk emziren işçiler,

Kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalıştırılan işçiler,

Yer altında maden işlerinde çalışan işçilere fazla çalışma yaptırılamaz.

Yukarıda sayılan işçilere normal nedenlere dayanılarak fazla çalışma yaptırıldığında bunun hukuki ve cezai sonuçları olacaktır.

FAZLA ÇALIŞMA (MESAİ) ÜCRETİ ZAMANAŞIMI SÜRESİ

Fazla çalışma ücreti almaya hak kazanan işçi bu hakkını belirli bir süre içerisinde talep etmesi gerekmektedir. Talep edilmediği takdirde zamanaşımına uğrayarak bu hakkını kaybedecektir. Fazla çalışma ücreti de bir ücret alacağı olduğundan beş yıllık zamanaşımına tabiidir. Bu beş yıllık süre fazla çalışma ücretinin ödenmesi gerektiği tarihten itibaren başlar. Dolayısıyla zamanaşımı süresi yapılan her fazla çalışma süresi için ayrı ayrı belirlenecektir.

Fazla çalışma ücreti alacağı için dava açıldığında açıldığı tarihten itibaren geriye doğru son 5 yıl içindeki fazla çalışma ücretleri hesaplanacaktır. İş sözleşmesinin devam etmesi bu sürenin başlamasına engel değildir. İşverenden fazla çalışma ücreti alacağının talep edilmesi zamanaşımı süresini kesen sebeplerden değildir.

FAZLA MESAİ ÜCRETİ ÖDENMEYEN İŞÇİNİN YASAL HAKLARI

İş Kanunu 34. maddesine göre, “Ücreti ödeme gününden itibaren yirmi gün içinde mücbir bir neden dışında ödenmeyen işçi, iş görme borcunu yerine getirmekten kaçınabilir.” hükmü yer almaktadır. Fazla çalışma ücreti normal çalışmalarına ait ücretlerle birlikte ödeneceğinden Kanun maddesinde belirtilen 20 günlük süre normal ödenmesi gereken ücretin verilme tarihinden itibaren başlayacaktır. Fazla çalışma ücreti ödenmediğinden iş görme borcunu yerine getirmeyen işçilerin, iş sözleşmeleri çalışmadıkları için feshedilemez ve yerine yeni işçi alınamaz, bu işler başkalarına yaptırılamaz.

İş Kanunu 24/II-e maddesine göre, “İşveren tarafından işçinin ücreti kanun hükümleri veya sözleşme şartlarına uygun olarak hesap edilmez veya ödenmezse” işçi haklı nedenlere dayanarak iş sözleşmesini derhal feshedebilir. Dolayısıyla fazla çalışma ücreti ödenmeyen işçi haklı nedenlerle iş sözleşmesini feshedip, bunun hukuki sonuçlarından faydalanır. Bu konuda işverenin fazla çalışma ücretinin bir kısmını ödemiş olması ya da hiç ödememesi bu hakkın kullanılmasına engel değildir.

FAZLA ÇALIŞMA ÜCRETİ ALACAK DAVASINDA GÖREVLİ VE YETKİLİ MAHKEME

Fazla çalışma ücreti bir işçilik alacağı olduğundan bu konuda yaşanan uyuşmazlıklarda görevli mahkeme İş Mahkemeleridir. Fazla çalışma ücreti almaya hak kazanan işçinin fazla çalışma ücreti işveren tarafından ödenmemesi veya kısmi ödenmesi halinde dava şartı olan arabuluculuk faaliyeti sonrası İş Mahkemelerinde dava açmak gerekmektedir. Davacı, arabuluculuk faaliyeti sonunda anlaşmaya varılamadığına ilişkin son tutanağın aslını veya arabulucu tarafından onaylanmış bir örneğini dava dilekçesine eklemek zorundadır.

Fazla çalışma ücreti alacağına ilişkin İş Mahkemelerinde açılacak davalarda yetkili mahkeme ise davalı gerçek veya tüzel kişinin davanın açıldığı tarihteki yerleşim yeri mahkemesi ile işin veya işlemin yapıldığı yer mahkemesidir.

FAZLA SÜRELERLE ÇALIŞMA VE FAZLA ÇALIŞMANIN FARKLARI NELERDİR?

İş Hukuku mevzuatımızda fazla çalışmaya ilişkin olarak iki farklı kavram düzenlenmiş bulunmaktadır, ancak bu kavramların sıklıkla birbirine karıştırılabildikleri görülmektedir. Fazla süreli çalışma, iş sözleşmesi ya da toplu iş sözleşmeleri ile haftalık 45 saatin altında çalışma süresi öngörülmüş olan çalışma ilişkilerinde 45 saat ile belirlenen saat arasında kalan çalışmalardır ve “fazla süreli çalışmalar” olarak isimlendirilen bu çalışmalar için normal saatlik ücretin %25 fazlası işçiye ödenir. Ancak fazla çalışma, kural olarak haftalık 45 saatlik çalışmayı aşan çalışmalardır ve fazla çalışmanın varlığı halinde normal saatlik ücret %25 değil, %50 zamlı olarak ödenmelidir.

FAZLA MESAİ ÜCRETİ İŞÇİYE ÖDENMEZSE NE OLUR?

Fazla mesai yapan işçiye, yapmış olduğu fazla çalışmaların ücretinin ödenmemesi halinde, işçi tarafından 4857 sayılı İş Kanunumuzun 24/II. maddesi hükmü uyarınca haklı nedenle fesih gerçekleştirilebilir. Bu halde işçi, tüm diğer şartların mevcut olması halinde kıdem tazminatı, ulusal bayram ve genel tatil(UBGT) ücreti ve diğer işçilik alacaklarını da talep edebilecektir. Ancak haklı nedenle derhal fesih halinde işçi tarafından ihbar tazminatı talep edilmesi mümkün olamayacaktır. İşçinin işçilik ücret ve tazminatlarının kendisine ödenmesini işverenden talep etmesi akabinde bu taleplerinin işveren tarafından reddedilmesi durumunda mahkemeye başvurulması ve dava yoluyla işçilik alacaklarının talep edilmesi gerekecektir.