Bilinmesi gereken işçi hakları içerisinde pek çok konu yer almaktadır. İş Kanunu tarafından güvence altına alınan işçi hakları, her işçinin olası mağduriyetini önlemek ve hak kayıplarından kaçınmak amacıyla bilmesi gereken konulardır. İş Kanunu, işçi ve işveren arasındaki ilişkilerde işverenin haklarını korurken aynı zamanda işçinin haklarını koruma amacını taşır.

İŞÇİ HAKLARI NELERDİR?

İş Kanunu’na göre işçi olarak kabul edilen bireyler, aşağıdaki haklara sahiptirler. Bu haklardan faydalanabilmek için işçi ve işveren arasında yazılı bir iş sözleşmesi yapılması gerekli değildir. Yazılı bir iş sözleşmesi olmayan çalışanlar da yasal haklarını her zaman mahkeme yoluyla arama hakkına sahiptir.

Bilinmesi gereken işçi hakları arasında şunlar sayılabilir:

• Fazla mesai ücreti hakkı,
• Temel değişikliklere onay verme hakkı,
• Belirli günler için izin hakkı,
• Ücret alma hakkı,
• Eşit muamele hakkı,
• Ara dinlenme hakkı,

Ayrıca, İş sağlığı ve güvenliğini talep etme hakkı gibi konular da yer almaktadır. Bilinmesi gereken işçi hakları kapsamında ilgili maddelerin tamamı değer taşımaktadır.

ALT İŞVEREN İŞÇİ HAKLARI – TAŞERON İŞÇİ HAKLARI NELERDİR?

Alt işverenlik ve asıl işveren ilişkisi, yani taşeronluk ilişkisinde işçilerin hakları korunur. Yasalara aykırı bir asıl işveren ve alt işveren ilişkisi olduğunda ise sorumluluk yalnızca asıl işverene aittir. Bu durumda kanuna aykırı bir şekilde kurulan asıl işveren-alt işveren ilişkisindeki hak ihlallerinden sadece asıl işveren sorumlu tutulur.

KADIN İŞÇİ HAKLARI NELERDİR?

Kadın işçi hakları arasında bilinmesi gerekenler neler? Kadın işçiler, biyolojik farklılıkları nedeniyle yasama organının belirli özel düzenlemelerine tabi tutulmuştur

Kadın işçilere sağlanan bazı haklar şu şekilde sıralanabilir:

• Analık İzni;
• Geçici iş göremezlik ödeneği,
• Rapor parası ödeneği,
• Doğum parası yardımı,
• Emzirme ödeneği,
• Ücretsiz izin hakları,
• Kısmi süreli izin hakkı,
• Periyodik doktor kontrolü izinleri,
• Süt izni gibi haklar tanınmıştır.

Gece Postalarında Çalışma Yasağı; Kadın çalışanın gebe olması durumunda gece vardiyasında çalıştırılması yönetmelik tarafından yasaklanmıştır.

Emzirme Odası ve Yurt Hakları; 100 kişinin üzerinde kadın çalışanı olan şirketlerde, işveren tarafından emziren çalışanlara emzirme odası temin edilmesi zorunludur. 150 kişinin üzerinde kadın çalışanı olan şirketlerde ise, işverenin 0-6 yaş grubundaki çocukları kapsayacak bir yurt kurması zorunlu tutulmuştur.

kadın işçi hakları arasında bunların hepsi bilinmesi gereken önemli konulardır.

İŞTEN ÇIKARILAN İŞÇİ HANGİ HAKLARA SAHİPTİR?

İşten çıkarılan bir işçi, İş Kanunu ve diğer yasal düzenlemeler uyarınca çeşitli haklara sahip olur. Bilinmeyen işçi hakları arasında bu da oldukça önemli bir yer taşımaktadır. Bu haklar, işçinin işten çıkarılma nedenine, işten çıkarılma şartlarına ve olayın özel koşullarına bağlı olarak çeşitlilik gösterebilir.

İş güvencesi mevcut bir iş yerinde, haklı bir nedenle işten çıkarılma durumunda, fesih süreleri ve geçerli nedenler incelenir. Bu durumda eğer kıdem tazminatı şartları karşılanıyorsa, ilk olarak kıdem tazminatı hakkı elde edilir. İhbar sürelerine uymama veya ekonomik nedenlerle işten çıkarılma gibi durumlarda, ihbar tazminatı talebi için dava açma seçeneği değerlendirilebilir. Ayrıca, işe iade talebiyle işe iade davası da açılabilir.

Haklı bir nedene dayalı işten çıkarma durumunda işçi, haklı nedenin gerçekleşmediğini kanıtlamak amacıyla tazminat talebinde bulunabilir.

İŞSİZLİK SİGORTASI VE İŞSİZLİK MAAŞI

İşsizlik maaşı, kendi isteği ve kusuru haricinde işinden çıkan sigortalı işsizler için sunulan bir güvencedir ve gereken şartları karşılayan her işçinin bu haktan yararlanma hakkı mevcuttur.

İşsizlik ödeneği hakkında bilgi almak, başvuru sürecini anlamak, kesintilerin ne zaman yapılabileceğini ve diğer önemli konuları öğrenmek için hukuki danışmanlık almak iyi bir tercih olabilir. Danışmanlık almak, 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu kapsamında belirtilen şartları karşılamak isteyenler için faydalı olacaktır.

İŞÇİNİN ÖLÜMÜ HALİNDE YAKINLARININ SAHİP OLDUĞU HAKLAR NELERDİR?

İşçinin vefat etmesi durumunda, mirasçılar arasında mirası reddetmeyenler, işçi kıdem tazminatı koşullarını karşılamışsa, kıdem tazminatı talep etmek için dava açabilir.

Ayrıca, vefat eden işçinin fazla mesai ücreti alacağı varsa, bu ücretin işveren tarafından işçinin mirasçılarına ödenmesi gerekmektedir. Bu alacakların yanı sıra, TBK’nın 440. maddesi gereği, yaşamını yitiren işçinin eşi ve reşit olmayan çocukları ölüm tazminatına hak elde eder.

İŞ HUKUKUNDA ZAMANAŞIMI SÜRELERİ NELERDİR?

İş hukuku, hak düşürücü ve zamanaşımı sürelerini her bir somut olaya göre ayrı ayrı düzenlemiştir. Bu kapsamda bilinmeyen işçi hakları oldukça geniş bir konuyu içerisine almaktadır.

Ancak, genellikle ücret alacakları ve tazminatlar için 5 yıllık zaman aşımı süresi öngörülmüştür. Yasal sürelerin bilinmesi ve bu süreler içinde hareket edilmesi son derece önemlidir.

İş hukuku, işçi ve işveren arasındaki çoğu anlaşmazlığın çözümü için mahkemeye başvurmayı değil, arabuluculuk faaliyetini zorunlu kılmıştır. Dolayısıyla, arabuluculuk sürecinin bir dava şartı olduğunu unutmamak da önemlidir.

İşçi ve işveren anlaşmazlıklarının büyük bir kısmı İş Mahkemeleri tarafından çözümlenir. Görevli mahkeme genellikle iş mahkemesidir. Yetkili mahkeme ise işçinin veya işverenin yerleşim yeri mahkemeleri arasından seçebileceği yetkilendirilmiş mahkemelerdir.

İşçi hakları, İş Kanunu ve ilgili yasal düzenlemelerin önemli bir bölümünde düzenlenmiştir ve bu hakların etkili bir şekilde savunulabilmesi için avukatın rehberliği büyük bir önem taşır.

KENDİ İSTEĞİ İLE İŞTEN AYRILAN İŞÇİNİN HAKLARI NELERDİR?

İşçi, İş Kanunu’nda sayılan haklı sebeplerin varlığı halinde iş sözleşmesini derhal feshetme hakkına sahiptir.

Haklı nedene dayanarak iş sözleşmesini fesheden bir işçinin kıdem tazminatı gibi hakları devam etmekteyken haklı neden göstermeksizin istifa eden işçinin hakları daralır.

KENDİ İSTEĞİYLE İŞTEN AYRILAN İŞÇİ TAZMİNAT ALABİLİR Mİ?

Haklı neden göstermeksizin kendi isteğiyle işten ayrılan işçinin kıdem tazminatı ve ihbar tazminatı talep etme imkânı bulunmaz.

İşten ayrılma işverenin kusuruna dayanmadığı sürece işçinin genel hükümler uyarınca tazminat talep etme hakkı yoktur.

İŞÇİNİN HAKLI NEDENLE DERHAL FESİH HAKKI NEDİR?

İş Kanunu’nda gösterilen nedenlerden herhangi birinin mevcudiyeti halinde işçi iş sözleşmesini derhal feshetme ve işverene bunu bildirme hakkına sahiptir.

Haklı nedenle fesih hakkı, işçinin durumu öğrenme tarihinden başlayarak 6 iş günü ve fiilin işlendiği tarihten başlayarak 1 yıl içinde kullanılmalıdır.

İŞTEN ÇIKARILAN İŞÇİNİN HAKLARI NEDİR?

İşten çıkarılan işçi;

• kıdem tazminatı,
• ihbar tazminatı,
• ücret alacağı,
• fazla mesai ücreti alacağı,
• yıllık izin ücreti alacağı ve
• işe iade davası açma hakkına sahiptir.
• İşten Çıkarılan İşçinin Kıdem Tazminatı Hakkı

Kural olarak işçi, iş yerinde 1 yıl veya daha uzun zamandır çalıştığı takdirde kıdem tazminatı talep etme hakkına sahiptir. Bu şartı sağlayan işçi, kusuru olmaksızın işten çıkarıldığında kıdem tazminatı talep edebilir.

İŞTEN ÇIKARILAN İŞÇİNİN İHBAR TAZMİNATI

İşveren tarafından işçinin işten çıkarılması için kanun tarafından “fesih ihbar süresi” düzenlenir. İşveren tarafından ihbar süresinde fesih bildirilmez ise işçinin ihbar tazminatı talep etme hakkı doğar.

İhbar tazminatı, ücret alacağı üzerinden hizmet süresiyle orantılı olarak hesaplanır.

İşçi,

6 aydan az hizmet süresi için 2 haftalık ücret

6 aydan 1,5 yıla kadar hizmet süresi için 4 haftalık ücret

1,5 yıldan 3 yıla kadar hizmet süresi için 6 haftalık ücret

3 yıldan fazla çalışma süresi için 8 haftalık ücret

tutarında ihbar tazminatı almaya hak kazanır. Örneğin 3 ay çalışan işçinin hakları arasında 2 haftalık ihbar tazminatı talep etme hakkı yer almaktadır.

İŞTEN ÇIKARILAN İŞÇİNİN FAZLA MESAİ ALACAKLARI

İşçi, işten çıkarıldığı takdirde fazla mesai alacaklarını talep eder. İşçinin işten çıkarılması kendi kusuruna dayansa dahi bu hakkını kaybetmez.

İŞTEN ÇIKARILAN İŞÇİNİN YILLIK İZİN ALACAĞI

Kural olarak işçi, yıllık izin alacağına hak kazanmak için en az 1 yıl çalışmış olmalıdır. Bu şartı sağlayan işçi, işten çıkarıldığı takdirde yıllık izin alacağını talep etme hakkına sahiptir.

İŞTEN ÇIKARILAN İŞÇİNİN ÜCRET ALACAĞI

İşten çıkarılan işçi, hak kazanmış olduğu ücret alacağını talep edebilir. Ücreti ödenmediği takdirde “ücret alacağı davası” açma hakkına sahiptir.

İŞTEN ÇIKARILAN İŞÇİNİN İŞE İADE DAVASI AÇMA HAKKI

Kusuru bulunmamasına rağmen işten çıkarılan işçi “işe iade davası” açma hakkına sahiptir. İşe iade davası için 2 şart aranır:

İşçinin en az 6 aydır aynı işyerinde çalışması

İşyerinde en az 30 kişinin çalışması

MAAŞI ÖDENMEYEN ÇALIŞAN HAKLARI NELERDİR?

İş hakları uyarınca işveren, ücreti en fazla 1 ay sonunda ödemek zorundadır. Ödemenin 20 gün veya daha fazla gecikmesi halinde işçinin “iş bırakma hakkı” vardır. Ücret ödemesini geciktiren işverenlere Sosyal Güvenlik Kurumu para cezası keser.

Ücreti ödenmeyen işçi, iş sözleşmesini derhal feshetme hakkına sahiptir. İşçi; kıdem tazminatı, yıllık izin ücreti, fazla mesai ücreti, UGBT hakkına sahiptir. Ayrıca işçi, ödenmeyen ücretini “ücret alacağı davası” ile talep edebilir.

İŞÇİ, İŞYERİNDE ÇALIŞAN DİĞER İŞÇİLERLE EŞİT HAKLARA SAHİPTİR VE AYNI MUAMELEYE TABİ OLMA HAKKI VARDIR

İş hukukunda eşitlik ilkesi, işveren için bir yükümlülük olmakla birlikte işçi için bir hak oluşturmaktadır. Eşitlik ilkesi İş Kanunu’nun 5. maddesinde düzenlenmiştir. Söz konusu madde gereğince, “İş ilişkisinde dil, ırk, renk, cinsiyet, engellilik, siyasal düşünce, felsefi inanç, din ve mezhep ve benzeri sebeplere dayalı ayrım yapılamaz.”

Maddenin ikinci fıkrasında işverenin esaslı sebepler olmadıkça tam süreli çalışan işçi karşısında kısmi süreli çalışan işçiye, belirsiz süreli çalışan işçi karşısında belirli süreli çalışan işçiye farklı işlem yapamayacağı hüküm altına alınmıştır. Aynı veya eşit değerde bir iş için cinsiyet veya gebelik nedeniyle farklı işlem yapılamayacağı da hükme bağlanmıştır.

İŞÇİNİN ÇALIŞMA SAATİ İÇERİSİNDE ARA DİNLENMESİ HAKKI VARDIR

İş Kanunu, günlük çalışma süresi içinde işçiye dinlenmesi ve yemek, içmek gibi ihtiyaçlarını giderebilmesi için ara dinlenmesi verilmesini öngörmüştür. Ara dinlenmeleri çalışma süresinden sayılmaz. Ara dinlenme, bir işyerinde işçilere aynı veya değişik saatlerde kullandırılabilir. İşçi ara dinlenmesi serbestçe kullanabilir, dinlenme süresini işyeri dışında da geçirebilir. İş Kanunu’nun 68. maddesinde ara dinlenme süreleri düzenlenmiştir:

4 saat veya daha kısa süreli işlerde en az 15 dakika

4 saatten 7,5 saate kadar süreli işlerde en az 30 dakika

5 saatten fazla süreli işlerde en az 1 saat

İŞÇİNİN FAZLA MESAİ ÜCRET ALMA HAKKI VARDIR

Fazla çalışma, haftalık 45 saati aşan çalışmalardır. Fazla sürelerle çalışma ise, haftalık çalışma süresinin sözleşmelerle 45 saatin altında belirlendiği durumlarda, bu çalışma süresini aşan ve 45 saate kadar yapılan çalışmadır. İşçiye fazla saatlerle çalışma yaptırılması işçinin onayına tabidir. Bu nedenle işyerinde fazla saatlerle çalışmak yaptırmak isteyen işveren işçinin onayını almalıdır.

İşçiye her 1 saat fazla çalışma karşılığında, normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının %50 fazlası ödenir. Fazla sürelerle çalışmada ise her 1 saat fazla çalışması karşılığında, normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının %25 ödenir. İşçi zamlı ücret yerine fazla çalışma karşılığı olarak serbest zaman verilmesini de isteyebilir. Fazla çalıştığı her saat karşılığında 1 saat 30 dakikayı, fazla sürelerle çalıştığı her saat karşılığında 1 saat 15 dakikayı serbest zaman olarak kullanabilir.

İşçinin fazla çalışma ücreti isteyebilmesi için öncelikle fazla çalışma yaptığını ispat etmesi gerekir. İşçi fazla çalışma yaptığını her türlü delille ispatlayabilir.