HAMİLE İŞÇİNİN İŞTEN ÇIKARILMASI

Hamile işçinin işten çıkarılması iş hayatında sıklıkla karşımıza çıkar. Bu tür bir süreç hem işveren hem de işçi için ciddi hukuki sonuçlar doğurur. Yazımızda hamile işçinin işten çıkarılması ile ilgili merak edilen soruları yanıtladık, bilinmesi gereken hususlar üzerinde durduk. Bunu yaparken uygulamadaki işleyişi ve mevzuat düzenlemelerini esas aldık. Dikkatli okumanızı öneririz.

HAMİLE İŞÇİNİN İŞTEN ÇIKARILMASI NEDİR?

Hamilelik nedeniyle işten çıkarılma ya da yaygın kullanımı ile hamile işçinin işten çıkarılması; daha az verim sağlayacağı, verilen işi düzgün yapamayacağı, duygusallaşacağı, güçsüzleşeceği vs. gibi kaygılardan ötürü işverenin gebe işçisini gebe olduğundan bahisle yahut herhangi bir bahane ile işten çıkarmasıdır.

Bu tür bir işten çıkarmanın yaygın olması hasebiyle kanunda bununla ilgili düzenlemeler mevcuttur. Ayrıca iş hukukundaki ispat kuralları da diğer yargılamalardan farklı özelliklere sahiptir. Bu nedenle gebe işçinin çeşitli bahaneler öne sürülerek işten çıkarılması ancak aslında gebe olduğu için işten çıkarılmış olması her zaman her türlü delille ispatlanabilmektedir. Bu nedenle sürecin hukuki arkaplanı iyi bilinmelidir.

Hamile işçinin işten işten çıkarılması, hamilelik nedeniyle işten çıkarılma veya çıkma durumlarında hatalı yahut ihmali işlemler yaparak ciddi hak kaybı yaşanabilir. Bu nedenle sürecin avukat yardımı alınarak takip edilmesi önem taşır.

HAMİLE İŞÇİ İŞTEN ÇIKARILABİLİR Mİ?

Hukuka uygun bir işçi çıkarma işlemi iki şekilde mümkündür. Bunlardan birincisi haklı nedenle işten çıkarma iken diğeri geçerli nedenle işten çıkarmadır. Haklı nedenle işçi çıkarma derhal fesih olarak bilinir ve İş Kanunu madde 25 düzenlemesinde yer alır.

Geçerli nedenle işçi çıkarma ise İş Kanunu madde 17’de yer alır ve süreli fesih olarak bilinir. Bu tür bir fesihte işçinin performansı veya işyerinin ekonomik durumu geçerli neden olarak gösterilir. Önceden fesih ihbar süresine uyularak fesih yapılır.

Hamile işçi işten çıkarılabilir mi sorusuna gelinecek olursa, kanunda haklı nedenler arasında işçinin gebe kalması yer almaz. Dolayısıyla hamile işçinin işten çıkarılması haklı nedene dayandırılamaz.

Geçerli neden açısından inceleyecek olursak, işçinin performans düşüklüğü bir geçerli fesih nedenidir. Ancak bu maddede açık bir ifade ile hamile işçinin geçerli nedenle işten çıkarılamayacağını söyler. Daha doğru bir ifade ile hamilelik durumu geçerli neden olamaz.

Bunun haricinde hamile işçinin herhangi bir fesih sebebi oluşturacak davranışı elbette işten çıkarılmasına yeterli olur. Ancak bunun da suistimal edilerek aslında hamile olduğu için ancak başka nedenler bahane edilerek işçinin çıkarılması hali ciddi bir ihlal olur.

HAMİLE İŞÇİ HAKLARI

Hamile işçilerin genel olarak diğer haklarına ek bazı hakları bulunur. Örneğin İş Kanunu madde 74 düzenlemesine göre hamile işçiye hamileliği boyunca rutin hastane kontrolleri için ek izinler verilir.

Bu izinlerden ötürü de ücretinden kesinti yapılamaz. Doktor raporu ile gerekli görülen durumlarda, hamile işçi sağlığına uygun düşecek daha hafif işlerde çalıştırılmak zorundadır. Bu halde işçinin ücretinde bir indirim yapılmaz.

Normal şartlarda işçinin bazı kusurlu davranışı ile neden olduğu sağlık probleminden ötürü devamsızlığının ardı ardına 3 iş günü yahut 1 ayda 5 iş gününden fazla olması durumunda işverene haklı nedenle derhal fesih imkanı doğar. Ancak bu durumdaki işçi gebe ise derhal fesih değil fesih ihbar süreleri + 6 haftalık süre sonrasında fesih imkanı söz konusu olur.

Hamile işçi ayrıca doğumdan 8 hafta öncesine rastlayan kısım için ücretli izin hakkına sahiptir. Yani bu dönemde çalışmaz ve çalışmadığı gibi ücrete de hak kazanır. Bu konu ile ilgili olarak ‘doğum izni’ başlıklı yazımızı okuyabilirsiniz.

HAMİLELİKTE TAZMİNAT HAKKI İÇİN YASA NE DİYOR?

Yasal düzenleme gereği; Kadın işçilerin evlilik nedeni ile işten ayrılması durumunda, çalışma süresinin gerektirdiği kıdem tazminatı ödenmektedir. Bu haktan yararlanılabilmesi için; iş sözleşmesinin evlilik tarihinden itibaren 1 yıl içinde yazılı olarak feshi, evliliği gösteren belgenin işverene sunulması, feshin gerekçesinin evlilik olduğunun açıkça belirtilmesi gerekmektedir.

Hamilelik veya doğum, iş akdini haklı nedenle feshetmek için kıdem tazminatı almaya sebep olacak şartlardan değildir. Kanun, kadın işçilere hamilelik veya doğum nedeniyle ücretli, ücretsiz ve süt izinleri vermiştir.

Kadın işçi, hamileliğinin son 8 haftası ile doğumun ilk 8 haftası arasında veya doğumdan sonraki süre içerisinde 6 ay ücretsiz izin alabilirler. Hamilelikten önceki ve sonraki 8 haftalık izin ücretli, sonrasındaki 6 ay ise ücretsiz izindir. İş akdi, hamilelik veya doğum nedeniyle, kıdem tazminatına hak kazanacak şekilde sonlanamaz.

4857 Sayılı İş Kanununda ne yazık ki hamile işçinin işten çıkarılamayacağına ilişkin bir kural yok. Mevzuatta yalnızca kadın işçinin hamilelik nedeniyle işten çıkarılamayacağına ilişkin bir kural var. Eğer bir kadın işçi, sırf hamile olduğu için işten çıkarılırsa iki alternatif söz konusu. İşveren kağıt üzerinde gerçek olmayan bir gerekçe göstermiş olsa bile (örneğin performans düşüklüğü) bu yolları izlemek mümkün. Hamilelik nedeniyle işten çıkarma halinde yapılabilecekler, işçinin iş güvencesi kapsamında olup olmamasına göre değişiyor.

İş Hukukunun en önemli konularından ve amaçlarından biri olan işçinin çalışması, başka bir deyişle, iş sözleşmesinin devamının koruma altına alınması iş güvencesi sistemi ile sağlanmaktadır. Bu anlamda işçinin iş güvencesi kapsamında değerlendirilebilmesi için kendisinin ve çalıştığı işyerinin kanunda belirtilen taşıması gerekli koşulların değiştirilip değiştirilemeyeceği konusu önem kazanmaktadır.

HAMİLE İŞÇİ ÇALIŞMA SAATLERİ

Hamile işçi çalışma saatleri uygulamada sıklıkla sorulur. Belirtmemiz gerekir ki bir işçinin hamile olması onun farklı saatlerde çalışmasını gerektirmez. Esasen burada somut olaya göre değişen bir durum söz konusudur.

Yukarıda da belirttiğimiz üzere hamile işçiye gerekli görülmesi halinde daha hafif iş verilir. İşveren bu yükümlülüğünü hamile işçinin çalışma saatlerini düşürerek veya daha hafif bir iş vererek kullanabilir. Burada önemli olan, kadın işçinin yaptığı işin gebeliğini tehlikeye sokmamasıdır.

Hamile İşçininin İşten Çıkarılması Halinde Ne Gibi Sonuçlar Doğar?

Hamile işçinin işten çıkarılması durumunda diğer şartlar sağlanmışsa işe iade davası açılabilir. Feshin nedenine ve gösterilen nedenin haklılığına göre bu davada verilecek karar değişir.

İşe iade davasında mahkemece feshi haksız bulursa hamile işçi lehine çalıştırılmayan 4 aylık süre için 4 aylık ücret tutarında tazminat, işe iade için başvuru ve başvurunun yapılması durumunda işverenin işçiyi geri almaması ihtimaline karşı 4 – 8 aylık ücret arasında tazminat hükmü verilir.

Hamile işçinin işten çıkarılması halinde gene somut olayın şartlarına göre kıdem ve ihbar tazminatı hakkı doğabilir. Bunun yanında işçinin içerde ödenmemiş ücreti, fazla mesai alacağı, kullandırılmamış yıllık izin ücreti vs. gibi işçi alacakları da ayrıca talep edilebilir.

HAMİLELİK NEDENİYLE İŞTEN AYRILMAK MÜMKÜN MÜDÜR?

Salt hamilelikten ötürü işten ayrılmak mümkün değildir. Hamileliğin ciddi bir sağlık problemi doğurması durumunda kanunda yazan şartlar oluşmuşsa haklı veya geçerli nedenle fesih yapılabilir. Çalışma şartları da gebeliğe uygun değilse işten ayrılmak mümkündür. Esasen işçi burada süreli fesih yapabilir. Ancak bu ihtimalde kıdem tazminatı hakkını kaybedecektir.

HAMİLELİK NEDENİYLE İŞTEN AYRILMA İŞSİZLİK MAAŞI HAKKI VERİR Mİ?

Hamilelik nedeniyle işten ayrılma işsizlik maaşı hakkı doğurur mu sorusu sıklıkla sorulmaktadır. Genel olarak işsizlik maaşı alabilmenin bir takım şartları vardır. Bunların en başında iş sözleşmesinin işçinin istek ve kusuru dışında sona ermesi gelir.

Bu nedenle sadece hamilelik nedeniyle işten ayrılma işsizlik maaşı hakkı vermez. Ancak somut olayın şartlarına göre hamile işçinin işten çıkarılması veya fesihte işçinin kusurunun bulunmaması durumunda işsizlik maaşı alınabilir. Bu konunun detayları için ‘işsizlik maaşı’ başlıklı yazımızı okuyabilirsiniz.

HAMİLEYKEN İŞTEN ÇIKARILMA TAZMİNATI

Hamileyken işten çıkarılma durumu, çalışan kişiler için ciddi düzeyde hak kayıplarına neden olabilmektedir. Genel olarak işten çıkarma prosedürü iki şekilde gerçekleşebilmektedir. İlk yöntem haklı nedenlerle ve ikincisi ise gerekçeli şekilde iş sözleşmesinin feshidir.

Hamile kişilerin işten çıkarılması ile ilgili olarak kanun hükümlerinde bu kapsamda bir madde bulunmamaktadır. Dolayısı ile çalışanın hamile olması, sözleşmenin feshi için bir neden değildir. Ancak bu konuda dikkat edilmesi gereken husus hamile kişinin işten çıkarılma nedeninin hamile olması değil, faklı bir nedenden kaynaklı olarak işten çıkarılmasıdır.

Kısacası hamile çalışanın fesih nedeni oluşturacak bir davranışta bulunması sözleşmenin feshi için yeterli olacaktır. İş veren nezdinde ise hamileyken işten çıkarılma tazminatı bu konu ile alakalı olarak hükümlere bağlanabilmektedir.

Hamileyken işten çıkarma durumu iş veren açısından bazı yaptırımların uygulanması ile sonuçlanabilmektedir. Bu durumda hamile işçi, iş veren nezdinde işe iade davası açabileceği gibi bu davanın kararı da değişiklik gösterebilmektedir.

Eğer sözleşme feshi gerekçesiz ve haksız yere uygulandı ise işçinin çalıştırılmadığı sürenin maaş hesabı yapılarak işçiye tazminat olarak verilir. İşe iade koşulları da buna bağlı olarak yerine getirilmez ise 4-8 ay aralığında bir ücret de işçiye yine tazminat olarak verilmesine karar verilebilmektedir.

HAMİLE KADINI İŞTEN ÇIKARMA CEZASI

İş Kanunu uyarınca, hamile olan bir çalışanın gebelik durumundan ötürü, işten çıkarılması haklı bir durum değildir. Ancak iş veren nezdinde bu durum dolaylı olarak ele alınabilmektedir. Doğrudan hamilelik işten çıkarılma nedeni olmasa da hamile çalışanın dolaylı davranışları ya da iş verimliliğinin düşük olması işten çıkarılmaya neden oluşturabilmektedir. Bu durumda iş veren için hamile kadını işten çıkarma cezası mevzu bahis olabilmektedir.

Hamileyken işten çıkarma durumunda iş veren için tazminat cezası öngörülen cezalar arasında yer alabilmektedir. İşe iade davası sonucunda hem işçinin işten ayrı kaldığı sürelerin tazminatı hem de işe iade yapılmaz ise bu zaman aralığı da para karşılığında ödenmesi cezası, iş verene uygulanabilmektedir.

GEBELİK SEBEBİYLE İŞ SÖZLEŞMESİNİN FESHİ

Sağlık sebebiyle işverenin feshi hallerinden dördüncüsü ise doğum ve gebelik gibi hallerde iş sözleşmesinin feshidir. Ancak bu durumda işçinin devamsızlık hakkı süresine İş Kanunu md. 74’teki süreler de eklenmiştir. Böylece, doğum ve gebelik hallerinde, İş Kanunu md. 74’te düzenlenen süreler ile İş Kanunu md. 17’deki bildirim süreleri ve altı hafta beklenmelidir (İş Kanunu md. 25/I/son).

GEBELİK SEBEBİYLE İŞ SÖZLEŞMESİNİN FESHİ SÜRESİ

Kadın işçilerin doğumdan önce sekiz ve doğumdan sonra sekiz hafta olmak üzere toplam on altı hafta çalıştırılmamaları esastır. Çoğul gebelik halinde doğumdan önce çalıştırılmayacak sekiz haftalık süreye iki hafta daha eklenir. Dolayısıyla, iki yıllık kıdemi bulunan gebe bir işçinin devamsızlığı 28 haftayı geçmediği sürece işveren gebelik sebebiyle iş sözleşmesini haklı nedenle feshedemez.

GEBELİK İZNİ SÜRESİ UZATILABİLİR Mİ?

Doğumdan önce sekiz ve doğumdan sonra sekiz hafta olmak üzere toplam on altı haftalık süre, işçinin sağlık durumuna ve işin özelliğine göre gerekirse artırılabilir (İş Kanunu md. 74/3). Bu süreler hekim raporu ile belirtilir. Bunun yanında İş Kanunu md. 17/3’te düzenlenen ihbar süreleri de asgari oldukları için işçi lehine sözleşme ile artırılabilir. Ancak, söz konusu süreler azaltılamaz veya ortadan kaldırılamaz. Dolayısıyla İş Kanunu md. 74/3 veya İş Kanunu md. 17/3’te düzenlenen süreler sözleşme ile artırılmışsa beklenmesi gereken süre arttırılmış sürelerdir.

GEBELİK SEBEBİYLE İŞ SÖZLEŞMESİNİN FESHİNDE SAVUNMA ALINMASI

Gebelik sebebiyle iş sözleşmesinin feshi için süre dolduktan sonra işçinin savunmasının alınması gerekmez. Dolayısıyla belirtilen süreler aşıldığında iş sözleşmesi işveren tarafından feshedilebilir.

“…işçinin bekleme süresini aşan işe devamsızlığı, işçinin davranışı ya da verimi ile ilgili bir neden olmadığı gibi, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 25’inci maddesinin son fıkrası uyarınca haklı nedenle derhal fesihlerde, fesihten önce işçiden savunma alınmasını düzenleyen aynı Kanun’un 19’uncu maddesinin ikinci fıkrası uygulanmayacağından, işverenin fesihten önce savunma alma zorunluluğu bulunmamaktadır.” (YİBBGK., E. 2017/9, K. 2018/10, T. 19.10.2018).

GEBELİK SEBEBİYLE İŞ SÖZLEŞMESİNİN SÜRESİNDE FESHEDİLMEMESİ

Kanunda öngörülen süreler dolduktan sonra işveren haklı nedenle fesih hakkını kullanmamışsa söz konusu hakkı daha sonra kullanamaz. Dolayısıyla süreler dolduktan sonra iyileşerek işe başlayan işçinin iş sözleşmesi işveren tarafından haklı nedenle feshedilemez.

İŞ SÖZLEŞMESİ ASKIDAYKEN ÜCRETİN İŞLEYİP İŞLEMEYECEĞİ

İşçiye, gebelik sebebiyle iş sözleşmesinin askıda kaldığı süre için ücret ödenmez. Zira işe gidilemeyen süreler açısından ücret işlemez. Ancak iş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesiyle bunun aksi kararlaştırılabilir. Bunun yanında koşullar sağlanıyorsa bu süreler için sosyal güvenlik kurumundan geçici iş göremezlik ödeneği alınabilir.

GEBELİK SEBEBİYLE İŞ SÖZLEŞMESİNİN FESHİNDE KIDEM TAZMİNATI

Gebelik sebebiyle iş sözleşmesinin feshinde işçi kıdem tazminatına hak kazanabilir. Dolayısıyla aynı işverenin işyeri veya işyerlerinde en az bir yıl süreyle çalışan işçinin gebelik sebebiyle iş sözleşmesinin feshi durumunda kıdem tazminatı alma hakkı vardır.

GEBELİK SEBEBİYLE İŞ SÖZLEŞMESİNİN FESHİNDE İHBAR TAZMİNATI

Gebelik sebebiyle iş sözleşmesinin feshinde işçi ihbar tazminatına hak kazanamaz. Zira haklı nedenle fesihte, bildirim süresi tanıma yükümlülüğü bulunmadığından ihbar tazminatı da söz konusu olmaz.

GEBELİK SONRASINDA SÖZLEŞMENİN KÖTÜ NİYETLİ FESHİ

Kadın işçinin kanunda düzenlenen sürelerden sonra mazeretsiz ya da izinsiz işe gelmemesi işverene haklı nedenle fesih hakkını tanısa da bu hakkın kötü niyetli olarak kullanılmaması gerekir. Zira objektif iyi niyet kurallarına aykırı davranışlar hukuk düzeni tarafından korunmaz.

“Doğum sonrası 6 haftalık istirahat süresi hesap dışı bırakılması gereken doğum gününden sonra başlar. Davacı 4.7.1977 tarihinde doğum yapmış olduğuna göre 42 günlük süre 16.8.1977 tarihinde sona ermiş olacaktır. Bu durumda davacının hizmet sözleşmesinin devamsızlık gibi bir nedene dayanılarak feshi haklı sayılamaz. Kaldı ki, işçi ve işveren ilişkilerinde objektif iyiniyet kurallarına uygun davranış esasdır. İddia olunduğu gibi iki gün işe gelmeme söz konusu olsa dahi, uzun bir süreden beri işyerinde çalışan ve doğum yaptığı bilinen işçinin işe gelmemesi sebebi araştırılmadan hemen ikinci gün iş saati hitamında feshi iyiniyet kurallarıyla bağdaştırılacak nitelikte değildir. O halde davacının bu yöne ilişikin temyiz itirazları kabul edilmeli ve hüküm bozulmalıdır.” (Y. 9. HD. E. 1981/645, 1981/3076, T. 05.03.1981).

HAMİLE İŞÇİNİN İŞTEN ÇIKARILMASINDA SIK SORULAN SORULAR

Yukarıda hamile işçinin işten çıkarılması ile ilgili bilinmesi gereken temel meselelere yer verdik. Ayrıca uygulamadaki işleyişin nasıl olduğunu izah ettik. Ayrıca bu konuda sık karşılaştığımız bazı sorular vardır. Bu sık sorulan sorulara cevapları ile birlikte burada yer vereceğiz.

İşçi Hamile Olduğu İçin İşten Çıkarılabilir Mi?

İşçinin hamile olması ne haklı ne de geçerli bir fesih sebebidir. Dolayısıyla bir işçi yalnızca hamile olduğu için işten çıkarılamaz.

Hamile İşçinin Hakları Nelerdir?

İşçi olmanın getirdiği genel haklar yanında kişi hamilelik süresince yapılması gereken rutin kontroller için ücretten kesinti olmaksızın ek izin alma hakkına sahiptir. Yine ücret kesintisi olmadan işçinin hamilelik nedeniyle daha hafif ve kolay bir işle iştigal etmesi hakkı vardır. Hamile işçi işe devamsızlık gösteriyorsa derhal fesih söz konusu olmaz. İhbar süreleri ve sonrasında 6 ayın da geçmesiyle işverenin fesih imkanı olur. Hamile işçi dilerse doğumdan önceki 8 hafta boyunca ücretli izin de yapabilir.

Hamile İşçinin İşten Çıkarılması Halinde Ne Olur?

Bu durumda hamile işçinin işe iade davası açma hakkı vardır. Ayrıca diğer koşullar da oluştuysa kıdem ve ihbar tazminatı açma hakkı da bulunur. Yine belirtmek gerekir ki şayet varsa henüz ödenmemiş ücret, yıllık izin ve fazla mesai ücreti gibi alacaklar da talep edilebilir.

İşçi Hamile Olduğu İçin İşten Ayrılabilir Mi?

İşçi yalnızca hamile olduğu nedenine dayanarak işten ayrılamaz. Fakat işçinin sağlığının ve hamileliğinin ciddi anlamda tehdit altında olduğu bir durum varsa haklı veya geçerli fesih gündeme gelebilir. İşçi süreli fesih yoluna giderse kıdem tazminatına hak kazanamaz.

Hamilelik Nedeniyle İşten Ayrılma Kişiye İşsizlik Maaşı Hakkı Verir Mi?

Yalnızca hamile olduğu için işten ayrılan kişinin işsizlik maaşı hakkı olmayacaktır. Çünkü iş sözleşmesi işçinin isteği ve kusuru olmaksızın sona ermiş olmalıdır. Eğer hamile işçinin işten çıkarılma söz konusu ise hamile işçi işsizlik maaşına hak kazanır.