Gece çalışması, faaliyetin günün yirmi dört saatinde kesintisiz sürdürülmek zorunda kalındığı; faaliyetin en azından günün gündüz bölümünü aşıp gece de devam ettiği ve bu bakımdan da günlük çalışmanın vardiya adı altında ayrı işçi grupları oluşturulması ve bir kısmı gündüz bir kısmı gece döneminde çalıştırılmak suretiyle yapıldığı işyerlerinde söz konusudur.

Bu bağlamda günün yirmi dört saati kesintisiz faaliyetin gerekmediği diğer işyerleri ve işlerde zorunluluk yoksa gece çalışması yapılamaz. 4857 Sayılı İş Kanunun 69. Maddesinde “gece işletilmelerinde ekonomik zorunluluk bulunmayan işyerlerinde işçilerin gece çalışmasını yasak etmek üzere yönetmelikler çıkarılabilir” hükmüne yer verilmektedir.

Gece çalışması; İş Kanununa göre gece en geç 20:00’da başlayıp en erken de 06:00’da sona eren ve en çok 11 saat sürebilen bir dönem olarak tanımlanmıştır. Buradan yola çıkarak gece döneminin 20:00-06:00 saatleri arasını ifade ettiği genel olarak kabul görmüştür. O halde işçinin 20:00-06:00 saatleri arasında yaptığı çalışma gece çalışması olarak kabul edilecektir.

Eğer işçinin toplam çalışmasının yarısından çoğu 20:00-06:00 arasına denk gelmişse bu işçinin bütün çalışması gece çalışması sayılacaktır. Ancak bu husus SADECE “postalar halinde çalışılan işlerde” geçerlidir. Bir başka deyişle, işin 24 saat kesintisiz devam ettiği ve bu nedenle de vardiyalar halinde çalışılan bir iş varsa, işçinin çalışma süresinin yarısı geceye denk geldiğinde, bu çalışmanın tamamı gece çalışması kabul edilir.

Gece çalışmaları, 4857 sayılı Kanun ile “Postalar Halinde İşçi Çalıştırılarak Yürütülen İşlerde Çalışmalara İlişkin Özel Usul Ve Esaslar Hakkında Yönetmelik” ve “Kadın Çalışanların Gece Postalarında Çalıştırılma Koşulları Hakkında Yönetmelik” gibi ikincil mevzuatlarla düzenlenmiştir.

GECE ÇALIŞMASI SÜRELERİ

Gece çalışma postaları, 24 saatlik süre içinde en az 3 işçi postası çalıştırılacak şekilde düzenlenir. Yani 24 saatlik çalışma yapılan işyerlerinde çalışma süreleri 8’er saat olarak 3 posta şeklinde belirlenebilmektedir. Bu süre için 2017 yılında yapılan bir düzenleme ile turizm, özel güvenlik ve sağlık işlerinde esneklik sağlandı.

Postalar halinde işçi çalıştırılarak yürütülen işlerde çalışmalara ilişkin özel usul ve esaslar hakkında yönetmelikte değişikliğe dair maddede “7/4/2004 tarihli ve 25426 sayılı Resmî Gazete ’de yayımlanan Postalar Halinde İşçi Çalıştırılarak Yürütülen İşlerde Çalışmalara İlişkin Özel Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmeliğin 4’üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendine eklenen cümlede turizm, özel güvenlik ve sağlık hizmeti yürütülen işlerde ve bu işlerin yürütüldüğü işyerlerinde faaliyet gösteren alt işveren tarafından yürütülen işlerde düzenleme 24 saatte iki posta olacak şekilde yapılabilir” ibaresi yer aldı.

Turizm, özel güvenlik ve sağlık hizmeti yürütülen işlerde ve bu işlerin yürütüldüğü işyerlerinde faaliyet gösteren alt işveren tarafından yürütülen işlerde düzenleme 24 saatte iki posta olacak şekilde yapılabilir. Yani bu sektörlerde çalıştırılan işçiler için 12’şer saat olarak günde 2 posta ile çalışma yürütülebilecek.

Bu çalışma yürütülürken 4857 sayılı İş Kanunu’nda belirtilmiş çalışma sürelerine uyulmak zorundadır.

• Çalışma süresi en fazla haftada 45 saat olarak belirlenir.
• Günlük çalışma saati en fazla 11 saat olarak belirlenir.

GECE ÇALIŞMASI

Faaliyetin sürekli ve kesintisiz olması gereken işlerde vardiyalı çalışma sistemi gündeme gelmektedir. Buna göre 24 saatin tamamında faaliyetin yürütülmesi için işçiler belli gruplara ayrılır, bu sebeple işçilerin gece çalışması da söz konusu olmaktadır.

Gece vardiyasına uygulamada çok sık karşılaşılır. Dolayısıyla işçinin gece çalışmasına yönelik haklarını bilmesi oldukça önemlidir. İşverenin, Kanun ve yönetmeliklerde bu konu hakkında belirtilen kurallara uymaması halinde idari para cezası sonucu doğmasının yanında işçi için haklı nedenle fesih sebebi dahi olmaktadır.

Hem işverenin yükümlülükleri yerine getirmesi hem de işçinin gece çalışması konusunda haklarını bilmesi uygulamada ortaya çıkacak hak kayıplarının önüne geçeceğinden yazımızda gece çalışmasını açıklayacağız.

GECE ÇALIŞMASI NEDİR?

İş Kanunu’na göre gece dönemi en geç 20.00’da başlayıp en erken 06.00’da sona eren dönemdir. Bu dönemde yapılan çalışma da gece çalışmasıdır. Kanunda belirtilen bu saatler işveren tarafından işçi lehine değiştirilebilir ancak işçi aleyhine bir düzenleme yapılamaz.

İşçinin çalıştığı vardiya saatleri kısmen gündüz kısmen de gece çalışması saatlerine girebilir. Bu durumda çalışmanın gece çalışması sayılıp sayılamayacağı yönetmelikle açıklığa kavuşmuştur. Postalar Halinde İşçi Çalıştırılarak Yürütülen İşlerde Çalışmalara İlişkin Özel Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik’e göre; postalar halinde çalışan bir işçinin toplam çalışma saatinin yarısından fazlası 20.00 ile 06.00 saatleri arasına denk geldiyse o işçinin bütün çalışması gece çalışması kabul edilecektir.

DİKKAT!: Faaliyetin 24 saat sürekli ve kesintisiz olmasının gerekmediği işyerlerinde zorunluluk yoksa işçilere gece çalışması yaptırılamaz.

GECE ÇALIŞMA SÜRELERİ

Gece çalışmasının zorluğu nedeniyle gece çalışması postalarının günlük çalışma süresi sınırlandırılmış olup, işçiler gece postalarında 7,5 saatten fazla çalıştırılamaz. Yargıtay gece çalışmalarında 7,5 saatten fazla olan çalışmayı fazla mesai olarak kabul etmiş hatta haftalık yasal çalışma sınırı olan 45 günün aşılmaması söz konusu olsa bile 7,5 saatin üzerinde olan gece çalışmasını aşan süre için fazla çalışma ücreti ödenmesi gerektiğini belirtmiştir.

İşveren işçiyi 7,5 saatin üzerinde çalıştırırsa fazla mesai ücreti ödemekle kalmaz aynı zamanda idari para cezasıyla da cezalandırılır.

GECE ÇALIŞMASINDA FAZLA MESAİ

Postalar halinde çalışılan iş kollarında işçinin 7,5 saatten çok çalıştırılması yasak olup bazı iş kollarında işçinin yazılı onayı alınarak 7,5 saatin üzerinde gece çalışması yaptırılabilir. Faaliyetlerinin sürekliliği gereği turizm, özel güvenlik ve sağlık hizmeti yürütülen iş kollarında çalışan işçiler 7,5 saatten fazla gece çalıştırılabilirler. Ancak gece 7,5 saatten fazla çalıştırılmak istenen işçilerin yazılı onayının alınması gerektiği unutulmamalıdır.

Özel güvenlik hizmeti     İşçinin yazılı onayı alınarak 7,5 saatin üzerinde gece çalışması yaptırılabilir.

Sağlık hizmeti

Turizm hizmeti

Görüldüğü üzere işçinin 7,5 saatin üzerinde çalıştırılabilmesi için yazılı onayı gerekmektedir. Ancak onayın nasıl alınacağına dair bir düzenleme yoktur. Bu sebeple kıyas yoluyla başka hükümler bu hususta uygulanabilir. Buna göre yazılı onay iş sözleşmesi kurulurken alınabileceği gibi daha sonradan sözleşmeye eklenecek bir hükümle de alınabilir. Unutulmamalıdır ki Yargıtay; bu konu hakkında işçinin her yıl yeniden muvafakatinin alınması gerektiğini belirtmiştir.

DİKKAT!: Yazılı onay veren işçinin sağlık durumunun gece çalışmasına uygun olmamasının belgelenmesi halinde (gece vardiyasında çalışamaz raporu) ya da gece 7,5 saatten fazla çalışmasının uygun olmayacağını haklı kılan bir nedenin varlığının ispatlanması halinde işçi gece 7,5 saatten fazla çalışmaya zorlanamaz.

GECE ÇALIŞMASI ÜCRETİ

İşçilerin alacağı ücret günlük ya da aylık olarak belirlenir. Gece çalışması ile gündüz çalışması birbirinden farklı olarak ayrıca bir ücretlendirmeye tabi tutulmamıştır. Gece 7,5 saati aşmamak kaydıyla yapılan çalışma ile gündüz çalışması arasında bir farklılık söz konusu değildir. Ancak gece çalışmasında fazla mesainin ücretlendirilmesi önem arz ettiğinden ayrıca aşağıda incelenmiştir.

GECE ÇALIŞMASI FAZLA MESAİ ÜCRETİ

İşçinin fazla mesai yapıp yapmadığı haftalık çalışma süresine bakılarak karar verilir. Şayet işçi haftalık 45 saatten fazla çalışmışsa işçiye fazla çalışma ücreti ödenir. Gece çalışmasında ise işçi 7,5 saatten fazla çalışmışsa haftalık çalıştığı sürenin 45 saati geçip geçmediğine bakılmaksızın fazla mesai ücreti ödenir.

Turizm, özel güvenlik ve sağlık hizmetinin söz konusu olduğu işlerde çalışan işçilerin ancak yazılı onay vermesi halinde 7,5 saatten fazla çalışmasının mümkün olacağını yukarıda bahsetmiştik. Peki bu kapsamdaki işçiler gece 7,5 saatin üzerinde çalıştığında fazla mesai ücretine hak kazanır mı? Bu kapsamdaki işçiler 7,5 saatten fazla gece çalışmaya yazılı onay vermedikleri takdirde gece çalışmalarının 7,5 saati aşması durumunda işçilere fazla mesai ücreti ödenir.

Turizm, özel güvenlik ve sağlık hizmetinin yürütüldüğü işler dışındaki işlerde çalışan işçilerin ise yazılı onay verip vermediğine bakılmaksızın gece çalışmalarının 7,5 saatin üzerine çıkması durumunda işçilere fazla mesai ücreti ödenir. Bu durumdaki işçilerin gece 7,5 saatten fazla çalıştırılmasını kanun yasakladığından işverenin işçiye fazla mesai ödemesinin yanında idari yaptırım da söz konusu olacaktır.

İŞÇİNİN SÜREKLİ OLARAK GECE VARDİYASINDA ÇALIŞTIRILMASI

Postalara halinde çalışma yapan bir işyerinde sürekli olarak gece çalışması yapan işçinin sürekli gece postasında çalıştırılması haklı nedenle fesih sebebidir. Bu tarz işyerlerinde en fazla bir iş haftası boyunca gece çalıştırılan işçi sonraki haftada gündüz çalıştırılır ve böylece vardiyalar birbirinin yerini alacak biçimde düzenlenmesi gerekir.

GECE VARDİYASINDA ÇALIŞTIRILAMAYACAK İŞÇİLER

Sanayi işlerinde 18 yaşını doldurmamış çocuk ve genç işçiler.

Kadın işçilerin gece çalıştırılıp çalıştırılamayacağı konusunda işyeri hekiminden gece vardiyasında çalışmasına sakınca olmadığına dair sağlık raporu alınmadan çalıştırılamaz.

Gebe olan kadın işçiler gebeliklerini sağlık raporu ile belgelendirdiklerinde gebeliğin 24.haftasından doğuma kadar geçen sürede gece çalıştırılamazlar.

Yeni doğum yapmış emziren kadın işçinin doğumu izleyen bir yıl süreyle gece çalıştırılması yasaktır.

GECE ÇALIŞMASINDA İŞVERENİN YÜKÜMLÜLÜKLERİ

Gece çalışması işçi kadar işveren için de önemlidir. İşverenin bu konudaki yükümlülüklerini ihlal etmesi halinde işçinin hak kaybına uğraması kaçınılmazdır. Bu sebeple işveren kadar işçi de bu yükümlülükleri bilmelidir.

İşverenin gece çalışmasına ilişkin yükümlülükleri şu şekilde sıralanabilir:

Gece çalışacak olan işçilerin sağlık durumlarının bu çalışmaya uygun olup olmadığına ilişkin işe başlamadan önce alınan sağlık raporu ile belgelenmesi gerekiyor. İşe başlamasında sakınca bulunmayan bu işçilerin en geç iki yılda bir defa periyodik sağlık kontrollerinden geçirilmesi gerekmekte ve bundan doğacak masraflar işveren tarafından karşılanmaktadır.

Gece çalışmasında işveren iş yerinin yeterli aydınlatılmasını sağlamakla yükümlüdür.

Gece vardiyasında çalışan işçi gece çalışması dolayısıyla sağlığının bozulduğunu artık gece çalışmasına uygun olmadığını belgelendirdiği takdirde işveren imkanı varsa işin niteliğine göre işçiye gündüz postasında uygun bir iş vermelidir.

GECE ÇALIŞMASI YAPTIRILAN İŞÇİLERİN HAKLARI

Aşağıdaki durumlarda işçi ihbar süresi vermeden istifa ile haklı nedenle fesih yaparak kıdem tazminatını alabilir, varsa diğer haklarını da talep edebilir.

Yazılı onay alınmadan 7.5 saatin üzerinde gece çalışması uygulamasının yapılması

Gece vardiyasında çalışamaz raporu aldıktan sonra işçinin gece çalıştırılması

Gece çalışıldığı halde ücretin ve fazla mesainin bu hesaba göre yapılmaması ve eksik ödenmesi

İşçiler arasında ayrımcılık yapılarak özellikle bazı işçilerin gece çalıştırılması (ek olarak ayrımcılık tazminatı alınabilir)

Sürekli gece çalışması yaptırılması

GECE ÇALIŞMASINDA İŞÇİNİN YAZILI ONAY VERME ZORUNLULUĞU

Yönetmelik değişikliğiyle gece 12’şer saatlik postalarda çalıştırılmak istenen işçilerden yazılı onay alınması şartı da getirildi. Postalar halinde işçi çalıştırılarak yürütülen işlerde 7,5 saatten çok çalıştırılmaları yasak. Ancak turizm, özel güvenlik ve sağlık hizmeti yürütülen işlerde işçinin yazılı onayının alınması şartıyla 7,5 saatin üzerinde gece çalışması yaptırılabilir. Yönetmeliğe göre, işveren veya işveren vekilleri, postalar halinde işçi çalıştırılarak yürütülen işlerde, her postada çalışan işçilerin ad ve soyadlarını kapsayan listeleri bakanlıkça talep edildiğinde sunmak üzere iş yerinde bulundurmakla da yükümlüdür.

İŞÇİ GECE DÖNEMİNDE EN ÇOK KAÇ SAAT ÇALIŞTIRILABİLİR?

Gece çalışma postaları, 24 saatlik süre içinde en az 3 işçi postası çalıştırılacak şekilde düzenlenir. Yani 24 saatlik çalışma yapılan işyerlerinde çalışma süreleri 8’er saat olarak 3 posta şeklinde belirlenebilmektedir. Bu durumda ara dinlenmesi çıkartıldığında bir işçinin gece döneminde en çok 7.5 saat çalıştırılması mümkün olup, gece çalışması yapan işçiye ek olarak fazla çalışma yaptırılamaz. Gece çalışması fazla mesai olarak görülmemeli, işçi fazla çalıştırılmamalıdır.

GECE ÇALIŞMASININ 7.5 SAATİN ÜZERİNDE OLABİLECEĞİ HALLER VAR MIDIR?

Turizm, özel güvenlik ve sağlık hizmeti alanlarında yürütülen işlerde ve bu işlerin yürütüldüğü işyerlerinde faaliyet gösteren alt işveren tarafından yürütülen işlerde gece çalışması düzenlemesinde 24 saatte iki posta olacak şekilde gece çalışması yapılabilir. Yani bu sektörlerde çalıştırılan işçiler için 12’şer saat olarak günde 2 posta ile çalışma yürütülebilmesi mümkündür. Her halükarda bu gece çalışması yürütülürken İş Kanunu’nda belirtilen çalışma sürelerine uymak zorunludur. Yani bu durumda dahi işçinin çalışma süresi en fazla hafta 45, günde ise 11 saat olacak şekilde belirlenmeli ve bu sınırı aşmamalıdır.

GECE ÇALIŞMASI İÇİN İŞÇİDEN YAZILI ONAY ALMAK ZORUNLU MUDUR?

Bir işçiye gece döneminde 7.5 saat ve altında gece çalışması yaptırılacakken, işverenin veya işveren vekilinin işçiden yazılı onay alma zorunluluğu bulunmamaktadır.

Ancak gece çalışması 7.5 saatin üzerine çıkarılabilecek turizm, özel güvenlik ve sağlık hizmeti yürütülen işlerde gece çalışması 7.5 saatin üzerinde olacağı durumlar için işçinin yazılı onayının alınması zorunludur. Başka bir deyişle gece çalışmasında fazla mesai yaptırılacaksa (7.5 saatin üzerine çıkılacaksa) işçiden yazılı onay almak gerekmektedir.

GECE ÇALIŞAN İŞÇİYE ZAMLI ÜCRET ÖDENİR Mİ?

Gece çalışan işçiye zamlı ücret ödenir mi? İş Kanunu gece çalışan işçiye fazla ya da zamlı ücret ödenmesini öngören herhangi bir düzenleme getirmemiştir. Durum bu olmakla beraber, iş sözleşmeleriyle ya da toplu iş sözleşmeleriyle gece çalışan işçiye, zamlı ücret ödenmesi kararlaştırılabilmektedir. Bu sebeple uygulamada gece çalışması için, “gece primi”, “gece zammı” ve “vardiya zammı” ve benzeri isimlerle çeşitli ödemelere rastlanılmaktadır. Genellikle de bu ödemeler için artırım oranı %10 düzeyinde olmaktadır. Gece çalışması ücreti firma tarafından değerlendirilir.